កម្រងសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្រ្ដខ្មែរ
នៅដំណាក់កាលបុរេប្រវត្តិ
(៤៥០០ឆ្នាំមុនគ្រឹស្ដសករាជ ដល់សតវត្សរ៍ទី១នៃគ.ស)
បុរេសម័យនៃប្រទេសកម្ពុជា
ត្រូវបានគេចាត់ទុកជាដំណាក់កាល
មុនពេលដែលមិនទាន់កើតឡើងជានគរខ្មែរដំបូងនោះទេ។ រីឯការសិក្សាបុរេសម័យ
មានអត្ថប្រយោជន៍ណាស់ ដើម្បីស្វែងរកឫសគល់នៃដើមកំណើតរបស់ជាតិសាសន៍មួយ។
ចំណែកឯការសិក្សាបុរេសម័យ របស់ដើមកំណើតជាតិខ្មែរ
យើងអាចពិនិត្យមើលតាមរយៈវត្ថុបុរាណទាំងឡាយ
ដោយការធ្វើកំណាយនៅស្ថានីយ៍បុរេប្រវត្តិនានា
និងអំពីផូស៊ីលបុព្វបុរសកាលពីសម័យនោះ។
តាមការស្រាវជ្រាវបុរេប្រវត្ដិកម្ពុជា ប្រទេសកម្ពុជាយើងបានឆ្លង កាត់ប្រាំសម័យកាលធំៗ៖I. សម័យកាលវប្បធម៌ថ្មបំបែក
១. ពីឆ្នាំ ៧០០០០០ ដល់ឆ្នាំ ៦៨០០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ គេបាន រកឃើញនូវសំណង់វប្បធម៌នៃពួកអូស្រ្ដូអាស៊ីយ៉ាទិច នៅក្នុងឧបទ្វីប ឥណ្ឌូចិន។[1]
២. ពីឆ្នាំ ៧០០០០០ ដល់ឆ្នាំ ១២០០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ គឺជា សម័យវប្បធម៌ថ្មបំបែក ពីព្រោះគេបានរកឃើញ និងបញ្ជាក់ថា នា សម័យនោះបុព្វបុរសខ្មែរចេះបច្ចេកទេសប្រើភ្លើង និងពូថៅធ្វើអំពីថ្ម។[2]
៣. អាយុពីឆ្នាំ ៦៨០០០០ ដល់ឆ្នាំ ១២០០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ យុគនេះអាចទុកជាដើមសម័យអារ្យធម៌ខ្មែរ ហើយការចងក្រងទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្ដកម្ពុជា ត្រូវស្ថិតនៅលើសំភារៈវប្បធម៌កម្ពុជាដំបូងបង្អស់ នេះជាមូលដ្ឋាន។ នៅក្នុងសម័យកាលនោះ មនុស្សប្រើថ្ម ឬគ្រួសធំៗ មានទំហំប៉ុនកដៃ កជើង ធ្វើជាគ្រឿងអាវុធ ឬឧបករណ៍ដោយបំបែក ឲ្យមានមុតមាត់ដូចជា ពូថៅ ឬពន្លាកជាដើម។ គ្រួសធំៗដែលគេយក មកធ្វើប្រដាប់ប្រដាប្រើប្រាស់ភាគច្រើនជាគ្រួសសមញ្ញ ដែលគេជួប ប្រទះនៅតាមដងស្ទឹង ឬមាត់ទន្លេផ្សេងៗ។[3]
II. សម័យកាលមធ្យម
៤. ពីឆ្នាំ ១៤០០០០ ដល់ឆ្នាំ ១០០០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ បុព្វបុរសខ្មែររស់នៅជាក្រុមតូចៗ ក្នុងកុលសម័្ពនតាមខ្ពង់រាប និង ចង្កេះភ្នំ ដោយការបរបាញ់សត្វ ការបេះផ្លែឈើពីធម្មជាតិ និងការដាំ ដើមឈើបន្ដិចបន្ដួចនៅជុំវិញលំនៅដ្ឋានរបស់ខ្លួន ដែលជាកូនខ្ទមផុត ពីដី។ រីឯឧបករណ័ច្រើនធ្វើអំពីថ្ម។[4]
៥. អាយុប្រមាណ ១២០០០០ ដល់ ១២០០០ ឆ្នាំ មុនគ្រឺស្តសក- រាជ ក្នុងសម័យនេះ មនុស្សមានការរីកចំរើនផ្នែកវប្បធម៌ ដូចជាការ រកឃើញធាតុភ្លើងសំម្រាប់ចំអិនប្រចាំថ្ងៃ និងការស្ថាបនាឧបករណ៍ ប្រើប្រាស់ជាសក្ខីភាព។[5]
III. សម័យបុរេសិលាខាងចុង
៦. ពីឆ្នាំ ១០០០០ ដល់ឆ្នាំ ៥០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ ការរស់នៅរបស់បុព្វបុរសខ្មែរ នៅឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិនពុំមានការប្រែប្រួលជាងសម័យ មុនប៉ុន្មានទេ។ ពួកគេរស់នៅជាកុលសម្ព័នតូចៗ ដោយការបេះផ្លៃ ឈើ ការបាញ់សត្វ និងការដាំដំណាំបន្ដិចបន្ដួច តែពុំទាន់ចេះរំលីងថ្ម ស្លលោហៈធាតុ ដើម្បីធ្វើជាឧបករណ៍ប្រើប្រាស់នៅឡើយទេ។ ក្នុងយុគ វប្បធម៌នេះ គេសង្កេតឃើញមានស្ថានីយ៍ជាច្រើនក្នុងឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន ដូចជា ល្អាងស្ពាន ម្លូព្រៃ សំរោងសែន អាងអន្លង់ផ្ដៅ ព្រែកឆ្លូង ឡុកនិញ ហ្វបិញ (កម្ពុជាក្រោម) និងលព្វបុរី (ថៃបច្ចុប្បន្ន)។[6]
IV. សម័យកាលនវសិលា
៧. អំឡុងឆ្នាំ ៥០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ គឺជាសម័យសិលា ឬ ថ្មរំលីង។ នៅក្នុងសម័យកាលនេះ គេសំគាល់ឃើញវត្តមាននៃភូមិដ្ឋាន របស់បណ្ដាជនខ្មែរដែលរស់នៅតាមដងទន្លេនានា។ ពួកគេបានចុះពី ខ្ពង់រាប និងចង្កេះភ្នំ មករស់នៅវាលទំនាប និងតាមដងទន្លេនានាក្នុង ឥណ្ឌូចិន ដែលសំបូរទៅដោយភោកទ្រព្យធម្មជាតិ ដូចជា ត្រី ខ្យង សាច់ បន្លែ អន្លក់។ ពួកគេក៏ចេះរំលីងថ្ម សាងសង់លំនៅដ្ឋាន ផ្សាំងសត្វ ធ្វើស្រែចំការ និងបង្កើតសិប្បកម្មគ្រប់បែបយ៉ាង។ នៅ សម័យនវសិលា គឺជាសម័យបដិវត្តន៍មួយផ្នែកវប្បធម៌ សង្គមកិច្ច និង សេដ្ឋកិច្ច។[7]
៨. នៅរូងភ្នំល្អាងស្ពាន ដែលជាស្ថានីយបុរេប្រវត្តិក្នុងភាគ ពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា គេដឹងថាមានមនុស្សរស់នៅតាំងពី ៤២០០ឆ្នាំ មុនគ្រឹស្ដសករាជមកម៉្លេះ ហើយគេចេះធ្វើក្អមឆ្នាំង។[8]
- VI. សម័យកាលលោហធាតុ
១០. ពីឆ្នាំ ២០០០ ដល់ ៥០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ យើងបានជួបនូវសាស្រ្ដាវុធ គ្រឿងប្រើប្រាស់ និងអលង្កាធ្វើពីដែក ដូចជាដាវលំពែង ដឹង ចប ផាល នង្គ័ល កណ្ឌៀវ ខ្សែក និងកងដៃ កងជើងជាដើម។[10]
១១. ពីឆ្នាំ ២០០០ មុនគ្រឹស្ដសករាជ និងលុះក្រោយមកទៀត ខ្មែរបានចាប់ផ្ដើមចិញ្ចឹមសត្វនិងដាំដុះស្រូវ។[11]
១២. ពីឆ្នាំ ២០០០ ដល់ឆ្នាំ ១០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ ប្រដាប់ប្រដា ដែលគេប្រើប្រាស់ភាគច្រើនធ្វើអំពីស្ពាន់ ដែក សំរិទ្ធ ទង់ដែង និង សំណ ភក់។ គេចេះយកឥដ្ឋទៅពូនត្រា ហើយនៅលើមុខត្រាគេឆ្លាក់រូប ឬ ក្បាច់ក្បូរ ដើម្បីយកទៅប្រថាប់នៅលើសំពត់ជាលំអ។ សម័យចុង ក្រោយនេះជាសម័យមួយជឿនលឿនបំផុត ហើយការរស់នៅក៏មិន ខុសជីវភាពសព្វថ្ងៃតាមជនបទដែរ ដែលពុំទាន់មានការបង្កើតរដ្ឋ ហើយក៏ពុំទាន់មានការទាក់ទងនឹងបរទេស ដែលមានឥណ្ឌា និង អ៊ឺរ៉ុបនៅឡើយ។ លក្ខណៈដ៏ពិសេសរបស់សង្គមខ្មែរ នាសម័យនោះ ស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំត្រួត្រារបស់មេកន្ទ្រាញ តាមស្រុកភូមិនានា ដែលបំពេញនាទីជាមេទ័ព និងមេធ្មប់ផង គឺទំនៀមទំលាប់កប់ខ្មោច ក្នុងរណ្ដៅ ឬផ្នូរដែលជាប្រពៃណីមួយ ដែលគេនិយមជាទូទៅ។ បើ និយាយម៉្យាងទៀត ខ្មែរមិនទាន់និយមការបូជាសពតាមសាសនាក្លឹង្គ នៅឡើយ ដែលជាបុព្វហេតុនៃការវិវឌ្ឍន៍មួយយ៉ាងសំខាន់នៃសង្គម ខ្មែរផ្នែកជំនឿសាសនា។[12]
១៣. នៅសំរោងសែន ជាកន្លែងមានមនុស្សមករស់នៅតាំងពីជិត ១៥០០ ឆ្នាំ មុនគ្រឹស្ដសករាជ គេបានជីកដីឃើញឆ្អឹងលលាដ៍ ក្បាល និងឆ្អឹងផ្នែកផ្សេងៗទៀតរបស់សាកសពមនុស្ស ដែលបង្ហាញ ឲ្យឃើញថាមនុស្សសម័យបុរេប្រវត្តិនោះ ស្រដៀងគ្នានឹងជនជាតិខ្មែរ បច្ចុប្បន្ននេះណាស់ ទោះជាខ្មែរសព្វថ្ងៃមានខ្លះកាត់ចិន និងខ្លះកាត់ យួនក៏ដោយ។[13]
១៤. នៅក្នុងការរុករករបស់លោក Groslier នៅស្ថានីយ៍ ព្រែកឆ្លូង លោកបានរកឃើញជំរុំមួយ ដែលមានកំផែងរាងមូលព័ទ្ធ ជុំវិញ (វិជ្ឈមាត្រជាង ២០០ម៉ែត្រ) ហើយមានផ្លូវចូលពីរ។ ជំរុំនេះមាន អាយុកាលប្រហែលពី ១៥០០ ដល់ ៥០០ឆ្នាំមុន គ្រឹស្ត សករាជ ។ នៅ ក្នុងជំរុំនេះ លោកបាន រកឃើញរបស់ធ្វើពីថ្ម និងចាន ឆ្នាំងមួយចំនួនធំ ដែលវត្ថុទាំងនោះ បានបង្ហាញឲ្យឃើញថា មនុស្សសម័យនោះរស់នៅ ដោយមានការរៀបចំដោយហ្មត់ចត់។ លើសពីនេះទៅទៀត វត្ថុទាំងអស់ នោះត្រូវបានគេចាត់ទុកជាស្នាដៃ របស់ជនជាតិខ្មែរជាយូរណាស់មក ហើយ គឺមុនពេលដែលជនជាតិនេះមករស់នៅត្រង់វាលទំនាបនៃទន្លេ មេគង្គ និងមុនពេលដែលទទួលអរិយធម៌ឥណ្ឌាទៅទៀត។[14]
១៥. ប្រមាណជាក្រោយឆ្នាំ១០០០មុនគ្រឹស្ដសករាជ ប្រជាជន ខ្មែរទំនងជារស់នៅក្នុងភូមិមានកំពែង ការពារព័ទ្ធជុំវិញជាភូមិ ដែល ច្រើនមានរាងមូលដូចភូមិនានារបស់កុលសម្ព័ន្ធមួយចំនួន ដែលរស់នៅ កន្លែងដទៃទៀតក្នុងប្រេទសកម្ពុជា លាវ និង វៀតណាម សម័យប ច្ចុប្បន្ននេះដែរ។[15]
១៦. នៅឆ្នាំ ៦០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ ខ្មែរកំពុងតែបង្កើត ឧបករណ៍ធ្វើពីដែក។[16]
១៧. អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ដបានយល់ថា ក្នុងចន្លោះ ឆ្នាំ ៥០០ និង ឆ្នាំ ២០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ មានប្រជាជនដែលដាំដំណាំស្រូវរស់នៅក្នុង ភូមិតាមតំបន់ជ្រងលងភ្នំសាម៉ុន នៃខ្ពង់រាបមី យ៉ាន់ម៉ា (Samon Valley in Upper Myanmar)។[17]
១៨. ពីឆ្នាំ ៥០០ ដល់ ឆ្នាំ ១០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ ខ្មែរយើង និយមប្រើបន្ដោងនិមិត្តរូបសត្វខ្លា។ គេបានកត់សំគាល់ថា នៅសម័យ បុរេប្រវត្តិមនុស្សភាគច្រើនបានចាត់ទុកថាសត្វខ្លាជាសត្វព្រៃ ដែលមាន នៅភាពខ្លាំងក្លា និងកាចសាហាវជាងសត្វទាំងពួង ដែលត្រូវបានគេ ប្រៀបធៀបទៅនឹងឥទ្ធិពលដ៏ពិសិដ្ឋ ដ៏គួរឲ្យកោតខ្លាច លាយឡំទៅ ដោយការគោរពសក្ការៈផងដែរ។ បើតាមការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះបាន ឲ្យដឹងថាមនុស្សសម័យបុរាណចាត់ទុក សត្វខ្លាជានិមិត្ដសញ្ញានៃ ឥទ្ធិពល ឬអំណាចដ៏ពិសិដ្ឋដែលបានមកពីធម្មជាតិ ដែលអាចប្រឆាំង នឹងឥទ្ធិពលទាំងឡាយ ដែលមនុស្សសម័យនោះតែងតែមានជំនឿរហូត មក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សត្វខ្លាជានិមិត្តរូប ដែលអាចជួយឲ្យអ្នកដែល មានចិត្ដស្រាល ឬទន់ខ្សោយអាចមានជំនឿជឿជាក់លើខ្លួនឯងឡើង វិញ។[18]
១៩. ចាប់ពីឆ្នាំ ៥០០ ដល់ឆ្នាំ ១០០ មុន គ្រឹស្ដសករាជ ប្រភពនៃ ជំនឿលើលិង្គ។ តាមការអះអាងនៅក្នុងសៀវភៅវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ខ្មែរសង្ខេបអំពីសាសនាខ្មែរតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិសាស្រ្ដ ដោយបណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ ឆ្នាំ២០០៤ ត្រង់ទំព័រទី៣៥ និង ៣៦ បានឲ្យដឹងថា ខ្មែរយើងមានជំនឿទៅលើក្នុងការគ្នុងការគោរពទៅលើលិង្គ តាំងពី សម័យវប្បធម៌ថ្មរំលីង រហូតដល់សម័យវប្បធម៌លោហធាតុ គឺមិនមែន ដូចការយល់ច្រឡំរបស់អ្នកប្រវត្តិវិទូមួយចំនួន ដែលសន្និដ្ឋានថាជំនឿ ទៅលើលិង្គព្រះឥសូរ ឬសិវលិង្គ មានប្រភពចេញពីឥណ្ឌាតែមួយ ប៉ុណ្ណោះទេ។ សូមបញ្ជាក់ថា ជំនឿលើលិង្គនាសម័យបុរេប្រវត្តិនេះ មានភស្ដុតាងមួយចំនួននៅសល់ដែលធ្វើអំពីដីដុត ឆ្អឹងសត្វជាភស្ដុតាង បញ្ជាក់ ហើយបុព្វបុរសដើមបានយករូបលិង្គនេះ ដើម្បីមកពាក់ធ្វើជា បន្ដោងខ្សែក ដើម្បីធ្វើជាគ្រឿងការពារខ្លួនឲ្យមានសេរីមង្គល។
២០. នៅ សតវត្សរ៍ទី ៣ មុន គ្រឹស្តសករាជ ព្រះបាទ អសោក បានលើកទ័ពទៅវាយលុក រដ្ឋកលិង្គ នៅឆ្នេរសមុត្រខាងកើតនៃ ប្រទេសឥណ្ឌា ជាហេតុនាំឲ្យអ្នកស្រុកភាសខ្លួនចេញពីទីនោះ។[19]
២១. នៅសតវត្សរ៍ទី ៣ មុន គ្រឹស្កសករាជ ព្រះពុទ្ធសាសនាបាន ផ្សព្វផ្សាយចូលមកដល់ដែនដីសុវណ្ណភូមិដោយ ព្រះ បាទ អសោកគឺមុនការចូលមកដល់នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលបានចូលមកប្រទេស កម្ពុជានៅដើមសតវត្សទី១នៃគ្រឺស្តសករាជ។ ពាក្យថា «សុវណ្ណភូមិ» ប្រែថា «ដែនដីមាស» គឺសំដៅរកប្រទេសភូមាបច្ចុប្បន្ន ដែលជាអតីត នគរមន ជាជនជាតិរួមឈាមជ័រភាសាជាមួយខ្មែរ។ ប៉ុន្ដែក្នុងនេះគេក៏ រាប់បញ្ចូលនៅប្រទេសយួនខាងត្បូង ឬអតីតកម្ពុជាក្រោមស្រុកសៀម ឡាវ និង ម៉ាឡេស៊ីបច្ចុប្បន្ននេះ ដែលជាអតីតនគរខ្មែរ។[20]
២២. ជាចុងក្រោយឥទ្ធិពលមកពីឥណ្ឌាមកដល់ក្នុងឆ្នាំ១០០។[21]
២៣. នៅដើមសតវត្សទី១ នៃគ្រឹស្ដសករាជ មនុស្សខ្មែរមានជំនឿ ទៅលើសត្វជានិមិត្តរូបនៃក្រុម។ សម័យនោះខ្មែរចាត់ទុកថាទឹក ដី ភ្លើង ខ្យល់ ឬសត្វមួយចំនួនជាវត្ថុសាកសិដ្ឋ ដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិតមនុស្ស លោក។ ដោយផ្អែកទៅលើការស្រាវជ្រាវរបស់អ្នកបុរាណវិទ្យា បាន ចាត់ទុកថាខ្មែរមានជំនឿទៅលើធម្មជាតិ និងសត្វថាជាវត្ថុមានព្រលឹង។ ហេតុនេះហើយបានជាធ្វើឲ្យមនុស្សជឿថាសត្វជាបុព្វការីរបស់ខ្លួន ដូច ជាយកឈ្មោះសត្វ និងធម្មជាតិមកតាំងលើកូនចៅរបស់ខ្លួន ហើយ ឈ្មោះបែបនេះគេសង្កេតឃើញច្រើនមាននៅតំបន់ព្រៃភ្នំ ដែលមានបង ប្អូនខ្មែររស់នៅរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។